Ο ανθρώπινος εγκέφαλος, ενώ αποτελεί μόλις το 2% της συνολικής μάζας του σώματός μας, καταναλώνει το 20% της συνολικής ενέργειας και το 25% του συνολικού οξυγόνου που υπάρχουν στο σώμα μας. Ο εγκέφαλος είναι το πιο ενεργοβόρο όργανο που έχει ο άνθρωπος. Αν και η ενέργεια που χρησιμοποιεί είναι περισσότερη από αυτή που χρησιμοποιεί οποιοδήποτε άλλο όργανο του σώματος, δεν του είναι αρκετή ώστε να λειτουργεί πάντα με τα καλύτερα αποτελέσματα. Αυτό συμβαίνει γιατί ο εγκέφαλος καλείται να εκτελέσει πάρα πολλές, απαιτητικές εργασίες κάθε δευτερόλεπτο της ζωής μας, για να μας κρατήσει ζωντανούς.
Σκεφτείτε ότι ακόμα κι όταν δεν κάνουμε κάτι, όταν δηλαδή καθόμαστε και απλά ηρεμούμε, ο εγκέφαλός μας έχει ήδη καταναλώσει το 90% της ενέργειας που λαμβάνει. Γιατί; Γιατί δεν σταματά να λειτουργεί ποτέ. Διαρκώς παρακολουθεί όλα μας τα όργανα και το εξωτερικό περιβάλλον, ώστε να έχουμε μία φυσιολογική και καλή λειτουργία του σώματος. Αυτό σημαίνει ότι μας απομένει σχετικά μικρότερη ποσότητα ενέργειας για να πετύχουμε τους μεγάλους μας στόχους. Άρα, πόσο προσεκτικοί είμαστε ώστε να χρησιμοποιήσουμε αυτή τη περιορισμένη διαθέσιμη ενέργεια με τον καλύτερο δυνατό τρόπο!
Σήμερα οι ανάγκες για ανάλυση πληροφοριών του εγκεφάλου, έχουν αυξηθεί ραγδαία. Οι πληροφορίες που λαμβάνουμε καθημερινά, οι αποφάσεις που καλούμαστε να πάρουμε, είναι πολύ περισσότερες από ότι ήταν πριν χίλια χρόνια. Συνεπώς, η κατάσταση σήμερα είναι ακόμα πιο δύσκολη για τον εγκέφαλο, αφού διαρκώς προσπαθεί να διαχειρίζεται την διαθέσιμη ενέργειά του με τον βέλτιστο και πιο στρατηγικό τρόπο. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι, καθημερινά έχουμε διαθέσιμη στον εγκέφαλο μία συγκεκριμένη ποσότητα ενέργειας, η οποία αν δεν καταναλωθεί και δεν διανεμηθεί σωστά, μπορεί να μας στερήσει νοητικής δύναμης όταν τη χρειαζόμαστε περισσότερο.
Ένα πολύ γνωστό ψυχολογικό πείραμα των Dazinger, Levav & Avnaim-Pesso (2011) με όνομα «Extraneous factors in judicial decisions», είχε δείξει ότι, όταν δικαστές καλούνταν να πάρουν αποφάσεις για να δώσουν χάρη σε φυλακισμένους, αν η υπόθεση του φυλακισμένου δικαζόταν το πρωί, είχε πολύ μεγαλύτερη πιθανότητα να γίνει δεκτή από ότι το απόγευμα. Ο λόγος είναι ότι, το πρωί ο εγκέφαλος έχει περισσότερη ενέργεια, ιδίως αν έχουμε ξεκουραστεί και έχουμε φάει σωστά την προηγούμενη ημέρα. Έτσι έχει την ικανότητα να εξετάσει καλύτερα τις λεπτομέρειες, για να αποφασίσει τί είναι σωστό και τί όχι. Το απόγευμα όμως, ο εγκέφαλος δεν έχει πολύ ενέργεια, οπότε πηγαίνει σε default (προκαθορισμένες από την εμπειρία) αποφάσεις, «ΝΑΙ ή ΟΧΙ». Στο παράδειγμα των δικαστών, η default απόφαση και αυτή με το χαμηλότερο ρίσκο είναι το ΌΧΙ, οπότε ήταν πιο εύκολο νοητικά στους δικαστές να λένε όχι το απόγευμα, αφού δεν είχαν την απαραίτητη ενέργεια για να διερευνήσουν τις υποθέσεις και να δουν ποιος πραγματικά αξίζει τη χάρη και ποιος όχι.
Επίσης, σκεφτείτε: Γυρνάτε το βράδυ στο σπίτι μετά από τη δουλειά και ίσως είστε πολύ κουρασμένος/η, ίσως είστε και πιο ευέξαπτος/η και μπορεί να προκαλέσετε εντάσεις με τους συνανθρώπους σας, καθώς δεν έχετε τη δύναμη να κρατηθείτε ή να αναλογιστείτε τις λεπτομέρειες της κατάστασης. Η νοητική κούραση και η έλλειψη ενέργειας στον εγκέφαλο, μας επηρεάζει σε πολλαπλά επίπεδα και τις περισσότερες φορές κρυφά.
Γενικά, παίρνουμε τις πιο καλές στρατηγικά αποφάσεις όταν έχουμε περισσότερη ενέργεια, δηλαδή το πρωί, αλλά και μέσα στη μέρα όταν ξαναγεμίζουμε ενέργεια μέσω του σωστού φαγητού και της ξεκούρασης. Αν όμως αισθανόμαστε κουρασμένοι, αγχωμένοι, εξαντλημένοι ή υπερβολικά νευριασμένοι, που σημαίνει ότι έχουμε ξοδέψει ή θα ξοδέψουμε ενέργεια, θα πρέπει να αφήσουμε την απόφαση για κάποια άλλη στιγμή.
Κλείνοντας, δεν θα μπορούσα να μην σας συμβουλεύσω να αποφεύγετε να παίρνετε σημαντικές αποφάσεις προς το τέλος της εβδομάδας, που έχετε ήδη καταναλώσει τη πιο πολύ ενέργεια. Η Πέμπτη και η Παρασκευή συνήθως δεν είναι μέρες για σημαντικές χρηματοοικονομικές αποφάσεις! Αλλά είναι οι καλύτερες ημέρες για να αποφασίσετε τον τρόπο με τον οποίο θα ξαναγεμίσετε ενέργεια το Σαββατοκύριακο!
2. Ζούμε σε μία εποχή που χαρακτηρίζεται από πολλές αλλαγές και αβεβαιότητα. Πώς μπορούμε να βεβαιωθούμε ότι ο εγκέφαλός μας λαμβάνει τις χρήσιμες για αυτόν πληροφορίες και φιλτράρει τις υπόλοιπες;
Για τον εγκέφαλό μας, μία πληροφορία είναι σημαντική όταν έχει αξία ως προς την επιβίωση ή την επιτυχία μας. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος δεν είναι υπολογιστής και δεν λαμβάνει απλά και ψυχρά πληροφορίες. Η διαδικασία της αντίληψης ξεκινά από τις πραγματικές ανάγκες του εγκεφάλου (πόνους, ανησυχίες, ελπίδες και σχέδια), προκειμένου να διασφαλίσει ότι στον πραγματικό κόσμο θα αντιληφθεί αυτά που έχουν πραγματική αξία, για να μην χάσει χρόνο και ενέργεια σε όσα δεν έχουν. Άρα ο ανθρώπινος εγκέφαλος θα προσέξει εκείνη τη πληροφορία που πιστεύει ότι έχει προστιθέμενη αξία. Αυτό δημιουργεί μία ενδιαφέρουσα αλλά και παράξενη παρενέργεια. Ο κόσμος που βλέπουμε στο μυαλό μας είναι ο κόσμος που ήδη έχει επιλέξει ο εγκέφαλος ότι είναι σημαντικός για εμάς. Στην νευροεπιστήμη μάλιστα υπάρχει ένα πολύ γνωστό ρητό που υπογραμμίζει αυτή τη παρενέργεια: «Δεν βλέπουμε τον κόσμο όπως είναι, αλλά όπως είμαστε εμείς» (“We don’t see the world as it is, but as we are”).
Όταν κοιτάμε γύρω μας ο εγκέφαλος για να εξερευνήσει τον κόσμο και να πετύχει τους στόχους του, ψάχνει ενεργητικά να βρει στοιχεία που αντιπροσωπεύουν απειλές ή ευκαιρίες. Για παράδειγμα: ’Αγοράσατε ένα καινούριο κόκκινο αυτοκίνητο, ξαφνικά παρατηρείτε ότι κόσμος γέμισε κόκκινα αυτοκίνητα! Δεν ήταν εκεί; Εκεί ήταν, απλά δεν τα προσέχατε καθώς δεν ενδιέφερε τον εγκέφαλο. Όταν όμως ήρθε η στιγμή να αποκτήσετε το δικό σας, τότε έγινε πολύ σημαντικό για τον εγκέφαλο σας και άρχισε να προσέχει, να αναλύει και να προσθέτει αυτή τη πληροφορία στην έννοια της πραγματικότητας του μυαλού σας. Εφόσον όμως, δεν βλέπουμε τη πραγματικότητα όπως είναι αλλά όπως είμαστε εμείς, πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί μήπως η πραγματικότητα που βλέπουμε δεν έχει επιλεχθεί με τα σωστά κριτήρια από τον εγκέφαλό μας, και μας οδηγεί σε λάθος αποφάσεις ή συμπεριφορές.
Τι μπορεί να οδηγήσει σε αυτό;
1. Οι ανθρώπινες σχέσεις. Μπορεί να συμπαθούμε κάποιον πολύ και να θέλουμε να τον εμπιστευτούμε, αλλά να μην αναλύουμε όπως πρέπει τις πληροφορίες που μας δίνει, και να τις δεχόμαστε ως πραγματικές χωρίς αμφισβήτηση. Ακόμη και ένας πολύ καλός φίλος και συνεργάτης, μπορεί να μας οδηγήσει σε λάθος αποφάσεις. Να κάνετε πάντα το συνήγορο του Διαβόλου!
2. Η πίστη ότι κάτι που λειτούργησε στο παρελθόν θα λειτουργήσει και τώρα ή και στο μέλλον. Αυτού του είδους η προκατάληψη, είναι επικίνδυνη σε έναν κόσμο που διαρκώς αλλάζει. Κάτι που εφαρμόσαμε κάποτε με μεγάλη επιτυχία, όσο και να θέλουμε να λειτουργήσει ξανά, μπορεί να μην είναι η σωστή λύση εφόσον έχουν αλλάξει οι καταστάσεις. Ο εγωισμός και η έπαρση είναι κακοί σύμβουλοι επενδύσεων!
3. Η ομάδα αναφοράς μας. Πολλές φορές παίρνουμε αποφάσεις που ευθυγραμμίζονται με τη συμπεριφορά μιας ομάδας ανθρώπων στην οποία είτε ανήκουμε, είτε θέλουμε να ανήκουμε. Ακολουθώντας λοιπόν τέτοιες συμπεριφορές, μπορεί να αγνοήσουμε τις ιδιαίτερες συνθήκες της δικής μας κατάστασης και να οδηγηθούμε σε λάθος αποφάσεις. Άρα προσοχή στους χρηματοοικονομικούς influencers!
4. Η γενική συναισθηματική και νοητική μας κατάσταση. Μερικές φορές, παίρνοντας αποφάσεις σε στιγμές που είμαστε πολύ αρνητικά ή πολύ θετικά προδιαθετιμένοι, μπορεί ο εγκέφαλος να οδηγηθεί στο να μην αντιληφθεί τα πραγματικά στοιχεία του περιβάλλοντος ή τις πραγματικές πληροφορίες, να προβάλλει τις δικές του ανησυχίες και ελπίδες, οδηγώντας μας σε δύσκολες καταστάσεις. Να ελέγχετε διπλά και τριπλά τα στοιχεία πριν πάρετε μία σημαντική απόφαση!
Εφόσον λοιπόν η πραγματικότητα είναι αυτή που επιλέγει για εμάς ο εγκέφαλος, πρέπει να σιγουρευτούμε ότι πάντα θα κοιτάμε περισσότερες από μία πλευρές σε μία κατάσταση, ώστε να εμπλουτιστεί η εικόνα της πραγματικότητας και να οδηγούμαστε σε καλύτερες αποφάσεις.
3. Η υποκίνηση που κρύβεται πίσω από τις χρηματοοικονομικές αποφάσεις, μπορεί να επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο συμπεριφερόμαστε στην αγορά;
Φυσικά! Ενώ υπάρχουν πολλές απόψεις για το πώς λειτουργεί η υποκίνηση στον ανθρώπινο εγκέφαλο, συνήθως χρησιμοποιώ ένα δυαδικό μοντέλο υποκίνησης που αναφέρει ότι υπάρχουν δύο είδη: η εξωτερική και η εσωτερική υποκίνηση.
Εξωτερική υποκίνηση, είναι όταν κάνουμε κάτι ώστε να λάβουμε μία εξωτερική αμοιβή, όπως χρήματα, μία προαγωγή, ένα εργασιακό ή κοινωνικό προνόμιο. Αντιθέτως, η εσωτερική υποκίνηση αφορά σε μία βαθύτερη, συναισθηματική ενέργεια που μας ωθεί στην εκτέλεση ενός έργου, γιατί ικανοποιεί όνειρα, μας προσφέρει χαρά, ευχαρίστηση, σκοπό στη ζωή και μας συνδέει με άλλους ανθρώπους.
Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ποιο από τα δύο είδη υποκίνησης ωθεί τις πράξεις μας κάθε φορά, γιατί η εξωτερική υποκίνηση είναι συνήθως πιο βραχυχρόνια, με μία επίδραση «πυροτεχνήματος»: κάνει ένα μεγάλο και γρήγορο «μπαμ» που ακολουθεί ένα μεγάλο και γρήγορο «ξεφούσκωμα». Η διαδικασία αυτή βασίζεται κυρίως στην ντοπαμίνη, η οποία μας ωθεί στο να κινηθούμε γρήγορα, ώστε να λάβουμε μεγάλη αμοιβή σε μικρό χρονικό διάστημα. Όμως, δημιουργεί και μία δίψα που δεν ικανοποιείται ποτέ, γιατί όταν βιώνουμε την έξαψή της, θέλουμε να τη βιώνουμε ξανά και ξανά.
Η εσωτερική υποκίνηση, που βασίζεται κυρίως στην σεροτονίνη, έχει πιο μακροχρόνια και σταθερή επίδραση. Μας βοηθά στη πραγματοποίηση εκείνων των δραστηριοτήτων που μας γεμίζουν, μας συνδέουν με άλλους ανθρώπους και σταδιακά μας βοηθούν στο να φτάσουμε σε μία συναισθηματική ολοκλήρωση, που θα μας κάνει να νιώσουμε καλύτερα για τους εαυτούς μας και για τον κόσμο γύρω μας.
Και τα δύο είδη υποκίνησης είναι σημαντικά, και τα δύο μας χρειάζονται, όμως θεωρώ ότι η ανθρώπινη κοινωνία θα ήταν καλύτερη αν αφήναμε να μας οδηγεί περισσότερο η εσωτερική υποκίνηση, παρά η εξωτερική.
4. Πώς μπορούμε να προετοιμάσουμε τον εγκέφαλό μας για να αντιμετωπίσουμε τις κρίσεις και τις διακυμάνσεις που προκύπτουν στη ζωή μας; Ποιες στρατηγικές μπορούμε να εφαρμόσουμε για να μειώσουμε τα αρνητικά τους αποτελέσματα και να ενισχύσουμε τα θετικά;
Όλος ο πλανήτης, ιδιαίτερα μετά τον κορονοϊό, φαίνεται να έχει εισέλθει σε μία εποχή πολλαπλών και συνεχόμενων κρίσεων, που δεν φαίνεται να τελειώνουν σύντομα. Οι κρίσεις αυτές είναι διαφόρων ειδών, πολιτικές, οικονομικές, υγειονομικές, γεωστρατηγικές αλλά και τεχνολογικές. Για παράδειγμα, η ραγδαία εξέλιξη του AI που μας έχει δημιουργήσει μια παγκόσμια αμηχανία σχετικά με τη χρήση του. Εφόσον λοιπόν οι διακυμάνσεις είναι συνεχόμενες, θα πρέπει κι εμείς να είμαστε έτοιμοι όχι μόνο να επιβιώσουμε μέσα σε αυτές, αλλά και να επιτύχουμε, να αποκτήσουμε τη προσωπική και κοινωνική μας ευτυχία.
Πώς μπορούμε να το πετύχουμε αυτό; Θα πρέπει να επικεντρωθούμε στα εξής:
1. Στη δημιουργικότητα. Ο Πλάτωνας είχε πει ότι «οι ανάγκες μας, οδηγούν τις δημιουργίες μας». Αυτό σημαίνει ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι γενετικά έτοιμος να δημιουργήσει καινοτόμες λύσεις όταν πιέζεται από το περιβάλλον του. Όταν ο εγκέφαλος είναι ευτυχισμένος, δεν είναι τόσο καινοτόμος, καθώς δεν του ασκείται πίεση για να αλλάξει. Άρα, παρακολουθώντας την ιστορία και βλέποντας ότι πολλές μεγάλες αλλαγές έγιναν σε περιόδους κρίσεων και πολέμων, έτσι θα γίνει και τώρα. Εμείς οφείλουμε να συνδράμουμε στις αλλαγές αυτές δίνοντας ευκαιρίες στους γύρω μας αλλά και σε εμάς, να ξεδιπλώσουμε τη δημιουργικότητά μας. Με τον τρόπο αυτό θα καταλάβουμε ότι κάποιες λύσεις που δόθηκαν στο παρελθόν ίσως δεν λειτουργούν. Ίσως δοκιμάζοντας νέες ιδέες και παίρνοντας σωστά ρίσκα, να καταλήξουμε στις λύσεις που πραγματικά θα βοηθήσουν.
2. Στην ανθεκτικότητά μας. Ανθεκτικότητα σημαίνει η ικανότητα που έχουμε να σηκωνόμαστε όταν γονατίζουμε. Το γονάτισμα είναι σημαντικό για να εκπαιδευθεί ο εγκέφαλός μας και ο πόνος είναι ο καλύτερος δάσκαλος του εγκεφάλου μας. Το σημαντικό είναι να μπορούμε να μετουσιώνουμε τον πόνο μας δημιουργικά σε καινούριες λύσεις. Η ανθεκτικότητά μας ενισχύεται με το να έχουμε γύρω μας ανθρώπους που μας βοηθούν, με το να παίρνουμε τα σωστά ρίσκα σε περιπτώσεις όπου αξίζει και με το να μαθαίνουμε από τα λάθη μας και τις επιτυχίες μας.
3. Στην επιρροή που έχουμε στους γύρω μας. Ο άνθρωπος είναι ένα κοινωνικό ον, που επηρεάζεται και επηρεάζει. Ο κάθε ένας από εμάς είναι καλό να γίνει ηγέτης στις μικρές κοινωνικές ομάδες που ανήκει όπως, στην οικογένεια, στη γειτονιά ή στην ομάδα της δουλειάς. Ο στόχος θα πρέπει να είναι να γίνουμε καλό παράδειγμα για το πώς με θετική σκέψη, συνεχόμενη μάθηση, ενσυναίσθηση και πίστη στην ανθρώπινη ικανότητα να ξεπερνάει κρίσεις, μπορούμε να προσφέρουμε θετικά στους γύρω μας.
4. Στις συνέργειες. Οι κρίσεις, είναι πολλές, πολύπλοκες και απρόβλεπτες. Πρέπει να βρούμε στρατηγικούς συνεργάτες, να ανανεώνουμε το κοινωνικό μας δίκτυο, να συμμετέχουμε στα κοινά, να συμμετέχουμε σε συνέδρια, να έχουμε γενικότερα τα μάτια μας και τα αυτιά μας ανοιχτά. Οφείλουμε να μοιραζόμαστε ιδέες, να βοηθούμε άλλους στη λύση προβλημάτων, να δημιουργούμε στρατηγικά, επαγγελματικά και προσωπικά δίκτυα υποστήριξης, αλλά και επιχειρησιακής δράσης. Η εμπιστοσύνη είναι ο ακρογωνιαίος λίθος για τις συνεργασίες. Η επιστήμη της εμπιστοσύνης μάλιστα, μας δείχνει ότι εμείς πρέπει να κάνουμε το πρώτο βήμα και να δείξουμε ότι εμπιστευόμαστε κάποιον, παρά να περιμένουμε κάποιος πρώτα να αποδείξει τον εαυτό του για να τον εμπιστευτούμε αργότερα. Η εμπιστοσύνη ξεκινάει από εμάς!
5. Κάτι τελευταίο που θα θέλατε να πείτε στους αναγνώστες μας;
Όπως και στις προσωπικές μας προκλήσεις, στις οποίες προσπαθούμε να προσαρμοζόμαστε διαρκώς ανάλογα με τη κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε, έτσι και στις οικονομικές μας αποφάσεις, οφείλουμε να βλέπουμε την κατάσταση σφαιρικά και να πράττουμε αναλόγως. Ο καλύτερος τρόπος για να γίνει αυτό, είναι να κρατήσουμε το μυαλό μας ανοιχτό, να δοκιμάσουμε καινούριες ιδέες, να θέτουμε συνεχώς στόχους και να χτίσουμε ένα υποστηρικτικό κοινωνικό πλαίσιο! Έτσι, θα αποκτήσουμε περισσότερη αυτοπεποίθηση στις αποφάσεις μας, τις προσωπικές αλλά και τις οικονομικές!
