Το Ιστορικό Αρχείο της Εθνικής Τράπεζας είναι ο χώρος που διαφυλάσσει ζωντανή την ιστορία των 184 χρόνων παρουσίας της Τράπεζας, καθώς και σημαντικά κομμάτια της ιστορίας της χώρας. Θα θέλαμε να μας πείτε λίγα λόγια γι' αυτόν τον ζωντανό θησαυρό. 

Το Ιστορικό Αρχείο της Εθνικής Τράπεζας (ΙΑ/ΕΤΕ) είναι από τα παλαιότερα και με συνέπεια συγκροτημένα ιστορικά αρχεία της Ελλάδας. Αντικατοπτρίζει τη μακροβιότητα της Τράπεζας, τεκμηριώνει την ιστορία της, αλλά και την πολύτιμη συμβολή της στη συγκρότηση και ανάπτυξη του νέου ελληνικού κράτους.

Είναι ένα θησαυράριο μοναδικών πληροφοριών, κέντρο έρευνας για την οικονομική, νομισματική, κοινωνική και πολιτική ιστορία της χώρας, μοχλός παραγωγής γνώσης, χώρος εκπαίδευσης. Ουσιαστικά μια  εξαιρετικής σημασίας πλατφόρμα επικοινωνίας και διάδρασης με την κοινωνία.

Το 1938 με Πράξη του διοικητή Ιωάννη Δροσόπουλου ιδρύθηκε το «Μουσείον και Ιστορικόν Αρχείον της Τραπέζης» με τον διττό στόχο να διαφυλάξει και να αποδώσει στο κοινό τα μοναδικά αρχειακά τεκμήρια και τις συλλογές που κατέχει. Από το 2000, το Ιστορικό Αρχείο καθώς και οι μόνιμες εκθέσεις του στεγάζονται στο Μέγαρο Διομήδη, στην οδό Γ΄ Σεπτεμβρίου 146. Πρόκειται για κτήριο  το οποίο κτίστηκε μεταξύ των ετών 1923-1926. Αποτελεί το πρώτο κτήριο στην Ελλάδα που δημιουργήθηκε ειδικά για να στεγάζει αρχεία –τα ενεργά τότε αρχεία της Εθνικής Τράπεζας– και αποτελεί σήμερα μνημείο νεότερης πολιτιστικής κληρονομιάς της περιόδου του Μεσοπολέμου. 

Θα θέλαμε να μας συστήσετε συνοπτικά το Ιστορικό Αρχείο και να μας μιλήσετε για τα εκθέματα, αλλά και για όλη τη «ζωντανή» ιστορία που φιλοξενεί. 

Το Ιστορικό Αρχείο της Εθνικής Τράπεζας διαφυλάσσει πρωτίστως τα αρχειακά τεκμήρια και άλλες ιστορικής σημασίας συλλογές που η ίδια η Τράπεζα έχει διαχρονικά παραγάγει, στο πλαίσιο της λειτουργίας της και τα οποία μετά την πάροδο κάποιων ετών περιέρχονται σε αυτό. Παράλληλα, στο πλαίσιο της συλλεκτικής του πολιτικής, αποδέχεται μέσω δωρεών, χρησιδανείων ή, σπανιότερα, αγορών, ιδιωτικά αρχεία και συλλογές προσώπων και εταιρειών, η ιστορία των οποίων συνδέεται με την Τράπεζα. 

Το εύρος των θεμάτων που τα ιστορικά αυτά τεκμήρια καλύπτουν, είναι εντυπωσιακό και αποτυπώνεται ενδεικτικά, στα παραδείγματα που ακολουθούν.

Ιδιαίτερα σημαντικός είναι ο πλούτος των τεκμηρίων, αρχείων και συλλογής χαρτονομισμάτων, που αφορούν στη νομισματική ιστορία της χώρας και ιδίως την ιστορία του χαρτονομίσματος. Γνωρίζουμε ότι  η Εθνική Τράπεζα είχε το εκδοτικό προνόμιο, δηλαδή τη δυνατότητα να εκδίδει τα ελληνικά χαρτονομίσματα, από την ίδρυσή της το 1841 μέχρι την ίδρυση της Τράπεζας της Ελλάδος το 1928; Η ιστορία του ελληνικού χαρτονομίσματος αποτελεί μία από τις μόνιμες μάλιστα εκθέσεις του ΙΑ/ΕΤΕ.

Πιο απρόσμενη για ένα τραπεζικό αρχείο φαίνεται η αρχειακή σειρά που αφορά στους πρόσφυγες που έφτασαν στην Ελλάδα από την Τουρκία, στο πλαίσιο της Συνθήκης της Λοζάνης, μετά το 1922. Σε αυτήν εμπεριέχονται πληροφορίες για την ταυτότητά τους, τις περιουσίες που άφησαν πίσω τους και φωτογραφίες τους, υλικό που προκαλεί ιδιαίτερη συγκίνηση και που αναζητούν συχνά οι απόγονοι των προσφύγων. 

Από τα αρχεία και τις συλλογές άλλων εταιρειών που παραχωρήθηκαν στο Αρχείο, ας επισημανθεί το αρχείο και η πλούσια συλλογή της Εταιρείας Ασπιώτη – ΕΛΚΑ Α.Ε., από τις σημαντικότερες βιομηχανίες εκτυπωτικών εργασιών, που έθεσε τις βάσεις των γραφικών τεχνών στην Ελλάδα και η ιστορία της εκκινεί από την Κέρκυρα το 1873.

Ποιους θεωρείτε ότι αφορά και άρα μπορεί να ενδιαφέρει το Ιστορικό Αρχείο της Εθνικής Τράπεζας; 

Όλους μας θα έλεγα καθώς διαφυλάσσει και αφηγείται ιστορίες που αφορούν το πρόσφατο παρελθόν μας. Καθένας βέβαια το προσεγγίζει σε διαφορετικό πλαίσιο, αναζητώντας απαντήσεις στα δικά του ενδιαφέροντα. 

Το ΙΑ/ΕΤΕ με το Αναγνωστήριο και τη Βιβλιοθήκη του, αποτελεί καθημερινά έναν φιλόξενο χώρο για τους ερευνητές της νεότερης και σύγχρονης ιστορίας. Το πλήθος των επιστημονικών εκδόσεων που έχουν προκύψει με βάση τα ιστορικά τεκμήρια της Εθνικής συνιστά στέρεο δείκτη.

Κατά τη διάρκεια του έτους οργανώνονται, επίσης, δράσειςγια ή σε συνεργασία με την εκπαιδευτική κοινότητα όλων των βαθμίδων. Ξεχωριστή αναφορά αρμόζει στα ειδικά σχεδιασμένα, με επίκεντρο τις συλλογές του Αρχείου, εκπαιδευτικά προγράμματα, τα οποία περίπου 20 χρόνια τώρα αγκαλιάζονται από τους εκπαιδευτικούς.

Εταιρείες που αναζητούν πληροφορίες για την ιστορία του ευρύτερου τομέα που τις ενδιαφέρει, καλλιτέχνες που εμπνέονται από τα ιστορικά τεκμήρια, απόγονοι –όπως προαναφέρθηκε– των προσφύγων και σκηνοθέτες που αναζητούν τεκμήρια για τις παραγωγές τους βρίσκονται μεταξύ αυτών που απευθύνονται στο ΙΑ/ΕΤΕ.

Αλλά και το γενικό κοινό, οι οικογένειες, η γειτονιά, μπορούν να περιηγηθούν στις μόνιμες εκθέσεις του Αρχείου αντλώντας πληροφορίες για την πρόσφατη ιστορία της Τράπεζας, αλλά και της χώρας. Ακόμη, να συμμετάσχουν σε ανοιχτές ημέρες και εκδηλώσεις, όπως η Νύχτα Μουσείων και το Open House. Σε όλους απευθύνονται και οι περιοδικές εκθέσεις που οργανώνονται, όπως:

• «Οι ιστορίες πίσω από την έκδοση Ελληνικαί Εθνικαί Ενδυμασίαι», σε συνεργασία με το Μουσείο Μπενάκη – εγκαίνια 14 Οκτωβρίου 2025.
• «Πρόσφυγες μετά τη Συνθήκη της Λοζάνης. Η Εθνική Τράπεζα συμβάλλει στην ενσωμάτωση των προσφύγων στη νέα πατρίδα», διοργάνωση ΙΑ/ΕΤΕ, Μικρό Χρηματιστήριο – εγκαίνια αρχές Δεκεμβρίου 2025.

Θέλετε να προσθέσετε κάτι άλλο που θεωρείτε σημαντικό να μοιραστείτε με τους αναγνώστες μας;

Το Ιστορικό Αρχείο της Εθνικής Τράπεζας είναι, όπως κάθε αρχείο, ένας ζωντανός οργανισμός. Εμπλουτίζεται καθημερινά, πρωτίστως από την ίδια την Τράπεζα που διαρκώς παράγει στο πλαίσιο της λειτουργίας της νέα τεκμήρια, αλλά παράλληλα στηρίζει τη φύλαξη και την απόδοση στην έρευνα αρχείων ή συλλογών φορέων και προσώπων που η ιστορία τους συμπλέκεται με την ιστορία της Εθνικής. Αυτή είναι μια σημαντική πτυχή της αλληλεπίδρασης του Αρχείου με την κοινωνία.

Στο ίδιο πνεύμα εντάσσεται και η επιλογή του ΙΑ/ΕΤΕ για πολιτιστικές συνέργειες, όπως κοινές ερευνητικές δράσεις, εκθέσεις, εκδόσεις κ.λπ., με άλλους αρχειακούς, ερευνητικούς και γενικά πολιτιστικούς φορείς, με τους οποίους μοιράζεται κοινούς στόχους. 

Στην ιστοσελίδα του μπορεί κάποιος να μάθει περισσότερα για τις διαχρονικές και περιοδικές δραστηριότητες του Ιστορικού Αρχείου.

Σας ευχαριστούμε πολύ για τη φιλοξενία στο 6ο τεύχος του My Premium View και κλείνοντας  θα ήθελα να παροτρύνω τους αναγνώστες σας  να μας επισκεφτούν και να γίνουν και εκείνοι κοινωνοί στη διάδοση της σύγχρονης ιστορίας.

Δρ Παρή Καλαμαρά
Επικεφαλής του Ιστορικού Αρχείου της Εθνικής Τράπεζας